چیلله گجه سی در نزد مردم آذربایجان

به گزارش زرین خبر، شب یلدا یا چیلله گجه سی در نزد مردم آذربایجان مانند هر منطقه آداب و رسوم ویژه ای داشته و از جایگاه خاصی برخوردار است.

در آذربایجان معمولا با شنیدن چیلله گجه سی، دورهمی های خانوادگی به ذهن خطور می کند که در ایام و مناسبت های خاص از جایگاه ویژه ای در نزد مردم این منطقه برخودار است.

در چیلله گجه سی یا شب یلدا براساس رسم و سنت دیرین، مردم در کنار هم جمع شده و با هندوانه، انار و سایر  میوه جات و خشکبار خاصی که ویژه شب یلدا است آن را جشن می‌گیرند.

در مناطق شهری اگر چه این سنت دیرین سادگی خود را از دست داده است اما مناطقی هستند که آئین های شب یلدا همچنان تازگی سلام رنگ و روی سنتی خود را حفظ کرده است.

افسانه برادران چیلله در نزد مردم آذربایجان

در اساطیر و داستان ها نوشته شده است که شب یلدا در آذربایجان به واسطه افسانه‌هایی که در مورد برادران چیلله وجود دارد و این شب که طولانی‌ترین شب سال است، مطلع چیلله  بزرگ محسوب می‌شود.

در افسانه های کهن آذربایجان، دو چیلله وجود دارد که چیلله‌ی بزرگ همزمان با شب یلدا آغاز می‌شود و چهل روز طول می کشد.

مطابق افسانه‌های کهن، پیرزنی کە در فولکلور آذربایجان “قاری ننه” (مادربزرگ پیر) خوانده می‌شود، دو پسر دارد که نام یکی “بؤیوک چیلله” یا چلله‌ی بزرگ است و پسر کوچکتر، نام “بالا چیلله” را بر خود دارد و عمرش بیست روز است.

از ابتدای شب یلدا چیلله‌ی بزرگ آغاز می‌شود. در روزهای پایانی چیلله‌ی بزرگ، برادر کوچکتر که مغرور است، نزد برادر بزرگتر می‌آید و می‌گوید: در این مدت چه کرده‌ای؟

چیلله بزرگ می‌گوید: دستان زنان را در داخل کوزه های آب منجمد کردم.

برادر کوچکتر می‌گوید: تو که کاری نکرده ای! ببین من چه می‌کنم! کاری می‌کنم که نوزادان در گهواره‌هایشان یخ بزنند.

برادر بزرگتر به طعنه به او می‌گوید: “عُمرون آزدی، دالین یازدی”! (عمرت کوتاه است و به دنبالت بهار می‌آید)

چیلله‌  کوچک در طول فرمانروایی خود، سرما را در تمام سرزمین‌ها حکمفرما می‌کند و در یکی از همین روزها، در یکی کوههای قلمرو خود به دست برف اسیر می‌شود. خبر به قاری ننه می‌رسد و او برای آزادی فرزندش از زندان برف، به کوه رفته و با سیخی که روی آتش داغ و به نبرد برف رفته و در نهایت، برفها را آب می کند، چیلله‌ی کوچک بعد از آزادی متوجه می‌شود که در آن روز زمستان تمام شده و “بایرام آیی” یا همان اسفندماه آغاز شده است.

از همان روزی که قاری ننه روی آتش سیخ داغ کرده، به مدت یک ماه هر شب چهارشنبه آتشی روشن می‌شود که ارث قاری ننه می‌باشد و هر یک نامی دارد. این اسامی به ترتیب؛ “یالانچی چارشنبه” (چهارشنبه‌ی دروغگو)، “کوله چارشنبه” (چهارشنبه‌ی قدکوتاه)، “خبرچی چارشنبه” (چهارشنبه خبرآور) و آخرین چهارشنبه سال که همان چهارشنبه سوری معروف است، “دوغروچو چارشنبه” (چهارشنبه راستگو) نام دارد که اطمینان از آغاز بهار می‌دهد.

در زمان‌های قدیم، خانواده‌های آذربایجانی به رسم احترام، در این شب طولانی به ملاقات بزرگ خانواده می‌رفتند. بزرگ خانواده نیز با فراهم کردن “چیلله یئمک‌لری” (خوراکی‌های مخصوص چیلله)، آنها را داخل یک سینی مسی(مجمعی) می‌چید و روی کرسی قرار می‌داد. آتش زیر کرسی در ابتدای شب روشن می‌شد و اشخاص خانواده دور آن نشسته، شادی و سرور می‌کردند.

در ادامه آئین ها و آدابی که در قدیم و حتی امروز در شب یلدا در آذربایجان مرسوم بوده را مرور می کنیم تا هم یادی از آداب و رسوم خود کرده باشیم و هم نسل امروزی با این آئین ها آشنا شوند.

هندوانه مظهر شیرینی و یای ثابت شب چله

وقتی از شب چله یاد می شود فورا همه به یاد هندوانه می افتند و می شود گفت نخستین چیزی که از یادآوری شب چله به ذهن خطور می‌کند، حضور «هندوانه» در این مراسم است.

در آذربایجان “چیلله قارپیزی” یا هندوانه شب یلدا را مظهر شیرینی، خونگرمی، ، شادابی و سرزندگی می دانند و چیلله قارپیزی شاید تنها رسمی است که تاکنون بدون تغییر باقی مانده است و نسل قدیم و جدید همه با آن آشنا هستند.

در قدیم‌الایام، رسم بر این بوده که مردم آذربایجان در اواخر فصل برداشت محصول هندوانه، چند عدد هندوانه را بر روی بوته، در «بوستان» به طریقه مخصوص حفظ می کردند و در شب یلدا از این هندوانه‌ها استفاده می‌کردند، اما اکنون هندوانه مردم آذربایجان، از شهرهای گرمسیری نظیر میناب، دزفول و اهواز تأمین می‌شود.

چله لیق 

در اعیاد معمولا برای تازه عروس از طرف خانواده داماد، هدیه ای را تدارک می بینند که در شب یلدا یا چیلله گجه سی نیز این‌گونه بوده و به آن “چله لیق” یا “خونچا” می گویند.

در چله لیق نیز هندوانه را به عنوان سمبل و سایر تحفه‌های رنگارنگ مانند پارچه‌های حریر و گرانقیمت، میوه‌ها و شیرینی‌های متنوع و آجیل را می توان مشاهده کرد که توسط خانواده داماد و یا اقوام خریداری می شود.

آجیل و شیرینی

آجیل و شیرینی از دیگر اقلام سبد کالایی شب یلدا هستند و در کنار آن سایر  تنقلات مانند تخمه، پشمک، سنجد، بادام و گردو را مشاهده کرد.

سادگی، نماد چیلله گجه سی گذشتگان 

در گذشته، سادگی در شب چلله میان خانواده ها حاکم بود، رسوم سنتی با شور و اشتیاق بیش تری برگزار می شد اما امروز، هر چقدر هم که خانواده ها بخواهند سخت گیری نکنند و سادگی و قناعت را چاشنی برگزاری مراسم شب یلدا کنند، قیمت های ماورایی بازار آن ها را به وجد می آورد، تا جایی که گاهی دلشان می خواهد قید این مراسم را بزنند و زودتر از هرشب به خواب روند.

از سوی دیگر به خوبی می توان متوجه شد که بسیاری از مردم به دلیل گرانی اقلامی مانند آجیل کمتر به سراغ آنها می روند و ترجیح می دهند تا این شب را حداکثر با خرید یک کیلو میوه یا یک هندوانه سر کنند.

انتهای پیام/