اعمال سفارش شده “شب و روز اربعین”

در مجموع کتابهای مفاتیح الجنان، اقبال الاعمال و زادالمعاد آداب و اعمال زیر برای روز اربعین حسینی ذکر شده است:

بیستم صفر؛ روز اربعین و به قول شیخین (شیخ مفید و شیخ طوسی) روز رجوع حرم (خانواده) امام حسین علیه السّلام از شام به مدینه، و روز ورود جابر بن عبد اللّه انصاری به کربلا برای زیارت امام حسین علیه السّلام است، شیخ طوسی در کتاب تهذیب و مصباح از حضرت‏ حسن عسگری علیه السّلام روایت کرده:نشانه‏‌های مؤمن پنج چیز است: پنجاه‏ و یک رکعت نماز گذاردن،که مراد هفده‏ رکعت واجب، و سی ‏و چهار رکعت نافله[مستحب] در هر شب و روز است و زیارت اربعین، و انگشتر به دست راست‏ نمودن، و پیشانی را در سجده بر خاک نهادن، و بلند گفتن«بسم اللّه الرّحمن الرّحیم» کیفیت زیارت حضرت امام حسین علیه السّلام در روز اربعین به دو صورت رسیده:اول: زیارتی است که شیخ در دو کتاب‏ تهذیب و مصباح از صفوان جمّال روایت کرده،که صفوان گفت: مولایم امام صادق علیه السّلام درباره زیارت‏ اربعین به من گفت:هنگامی‏‌که قسمت قابل توجهی از روز برآمده،بخوان:

سید بن طاووس رحمه اللّه گفته است که من برای زیارت اربعین وداعی یافته‌ام که مخصوص است به این زیارت. باید که بایستی پیش روی ضریح و بگویی:

السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ، السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا ابْنَ عَلِیٍّ الْمُرْتَضَی وَصِیِّ رَسُولِ اللَّهِ.

سلام بر تو ای پسر رسول خدا! سلام بر تو ای پسر علی مرتضی جانشین رسول خدا!

السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا ابْنَ فَاطِمَهَ الزَّهْرَاءِ سَیِّدَهِ نِسَاءِ الْعَالَمِینَ، السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا وَارِثَ الْحَسَنِ الزَّکِیِّ.

سلام بر تو ای پسر فاطمۀ زهرا سرور زنان جهان! سلام بر تو ای وارث امام حسن پاک!

السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا حُجَّهَ اللَّهِ فِی أَرْضِهِ وَ شَاهِدَهُ عَلَی خَلْقِهِ.

سلام بر تو ای حجت خدا در زمین و گواه او بر آفریده‌ها!

السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ الشَّهِیدَ، السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا مَوْلَایَ وَ ابْنَ مَوْلَایَ

سلام بر تو ای ابا عبد اللّه شهید! سلام بر تو ای مولای من و پسر مولای من!

أَشْهَدُ أَنَّکَ أَقَمْتَ الصَّلَاهَ وَ آتَیْتَ الزَّکَاهَ، وَ أَمَرْتَ بِالْمَعْرُوفِ وَ نَهَیْتَ عَنِ الْمُنْکَرِ

گواهی می‌دهم که تو نماز را به پا داشتی و زکات دادی و امر به معروف و نهی از منکر کردی

وَ جَاهَدْتَ فِی سَبِیلِ اللَّهِ حَتَّی أَتَاکَ الْیَقِینُ، وَ أَشْهَدُ أَنَّکَ عَلَی بَیِّنَهٍ مِنْ رَبِّکَ أَتَیْتُکَ

و در راه خدا جهاد نمودی تا این‌که امر یقین تو را فرارسید و نیز گواهی می‌دهم که تو دلیل روشن از سوی پروردگارت داشتی؛ و اگر از دور زیارت کند باید بگوید:

توجّهت إلیک یَا مَوْلَایَ زَائِراً وَافِداً رَاغِباً مُقِرّاً لَکَ بِالذُّنُوبِ.

ای مولای من! اکنون من به عنوان زایر، واردشونده، گراینده، اقرارکنندۀ به گناه و گریزان از خطا.

هَارِباً إِلَیْکَ مِنَ الْخَطَایَا لِتَشْفَعَ لِی عِنْدَ رَبِّکَ.

به درگاه تو آمده‌ام تا در نزد پروردگارت از من شفاعت کنی.

یَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْکَ حَیّاً وَ مَیِّتاً، فَإِنَّ لَکَ عِنْدَ اللَّهِ مَقَاماً مَعْلُوماً وَ شَفَاعَهً مَقْبُولَهً.

ای پسر رسول خدا! درود خدا بر تو در حال حیات و مرگ تو، زیرا تو در نزد خدا از مقام معلوم و شفاعت مورد پذیرش برخورداری.

لَعَنَ اللَّهُ مَنْ ظَلَمَکَ، وَ لَعَنَ اللَّهُ مَنْ هتک حَرَمَکَ وَ غَصَبَ حَقَّکَ.

خداوند کسانی را که به تو ستم نموده‌اند لعنت کند و نیز کسانی را که تو را محروم نموده، حقت را غصب نموداند لعنت کند

وَ لَعَنَ اللَّهُ مَنْ قَتَلَکَ وَ لَعَنَ اللَّهُ مَنْ خَذَلَکَ، وَ لَعَنَ اللَّهُ مَنْ دَعَوْتَهُ فَلَمْ یُجِبْکَ وَ لَمْ یُعِنْکَ

و قاتلان تو را لعنت کند و آنان را که دست از یاری تو کشیدند لعنت کند و آنان را که خواندی و به تو پاسخ مثبت ندادند و تو را یاری نکردند لعنت کند

وَ لَعَنَ اللَّهُ مَنْ مَنَعَکَ مِنْ حَرَمِ اللَّهِ وَ حَرَمِ رَسُولِهِ وَ حَرَمِ أَبِیکَ وَ أَخِیکَ

و نیز کسانی را که از رفتن تو به سوی حرم خدا و حرم رسول خدا و حرم پدر و برادرت جلوگیری کردند لعنت کند

وَ لَعَنَ اللَّهُ مَنْ مَنَعَکَ مِنْ شُرْبِ مَاءِ الْفُرَاتِ لَعْناً کَثِیراً یَتْبَعُ بَعْضُهَا بَعْضاً؛

و کسانی را که تو را از نوشیدن آب فرات منع کردند بسیار و پی‌درپی لعنت کند.

اللَّهُمَّ فَاطِرَ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ عَالِمَ الْغَیْبِ وَ الشَّهَادَهِ.

خدایا! ای پدیدآورندۀ آسمان‌ها و زمین! دانای پنهان و آشکار!

أَنْتَ تَحْکُمُ بَیْنَ عِبَادِکَ فِیمَا کَانُوا فِیهِ یَخْتَلِفُونَ، وَ سَیَعْلَمُ الَّذِینَ ظَلَمُوا أَیَّ مُنْقَلَبٍ یَنْقَلِبُونَ.

تو بین بندگانت در آنچه اختلاف دارند حکم می‌کنی و زود است آنانی که ظلم کردند بدانند کدامین جایگاه بازگشتشان است.

اللَّهُمَّ لَا تَجْعَلْهُ آخِرَ الْعَهْدِ مِنْ زِیَارَتِهِ، وَ ارْزُقْنِیهِ أَبَداً مَا بَقِیتُ وَ حَیِیتُ یَا رَبِّ.

خدایا این زیارت را آخرین عهدم از زیارت قرار مده و همیشه برایم تا وقتی که باقی و زنده هستم روزی‌ام گردان، ای پروردگار!

وَ إِنْ مِتُّ فَاحْشُرْنِی فِی زُمْرَتِهِ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ؛

و اگر مردم مرا در گروه ایشان محشور فرما، ای مهربان‌ترین مهربانان!

و اگر زیارت آخر روز عاشورا را در این روز نیز بخواند مناسب است و بدان که مشهور آن است که سبب تأکید زیارت آن حضرت در این روز آن است که حضرت امام زین العابدین علیه السّلام با سایر اهل بیت در این روز بعد از مراجعت از شام به کربلای معلی وارد شدند و سرهای مقدّس شهدا را به بدن‌های ایشان ملحق کردند و این بسیار بعید است از جهات بسیار که ذکر آنها موجب تطویل است؛ و بعضی گفته‌اند در این روز اهل بیت علیهم السّلام وارد مدینۀ طیبه شدند و این نیز بسیار بعید است، و بعضی گفته‌اند که شاید حضرت امام زین العابدین علیه السّلام به اعجاز و طیّ الارض، مخفی به کربلا رفته باشد از شام و سرها را به بدن‌ها ملحق کرده باشد و این ممکن است، امّا روایتی در این باب به نظر نرسیده است، بلکه بعضی از روایات منافاتی فی الجمله به این دارد و وجهی که از احادیث ظاهر می‌شود آن است که اوّل کسی که از صحابه حضرت رسالت صلّی اللّه علیه و آله به زیارت آن حضرت مشرّف شد، جابر بن عبد اللّه انصاری بود و او در این روز به کربلا رسید و آن حضرت را با شهدا زیارت کرد و چون جابر از اکابر صحابه بود و اساس این امر عظیم را گذاشت، می‌تواند بود که سبب مزید فضل زیارت آن حضرت در این روز شده باشد و شاید وجوه دیگر داشته باشد که بر ما مخفی باشد و چون فرموده‌اند که در این روز زیارت کنیم، باید کرد و تفحّص سببش ضرور نیست.

قرآن عظیم الشأن و بلندپایه گواه بر ملحق شدن سر مقدس مولای ما امام حسین -صلوات اللّه علیه-به پیکر شریف آن است، آنجا که خداوند-جلّ جلاله-می‌فرماید: «هرگز آنان را که در راه خدا کشته شده‌اند مرده مپندار، بلکه آنان زنده‌اند و نزد پروردگارشان روزی داده می‌شوند.» آیا با وجود این‌که خداوند خبر داده که شهید، زنده است و نزد خدا روزی داده می‌شود و مصون و محفوظ است، تردیدی در این مسأله باقی می‌ماند؟ ! بنابراین، هرگز شایسته نیست که عارفان در آن شک و تردید به خود راه دهند.[2] اما پرسش درباره‌ی نحوه‌ی زنده شدن آن حضرت بعد از شهادتش و کیفیت ملحق شدن سر شریف آن حضرت به پیکر مبارکش بعد از این‌که از آن جدا بود، نوعی بی‌ادبی از سوی بنده در محضر خداوند-جلّ جلاله-است که از او بخواهد کیفیت تدبیر مقدراتش را معرفی کند و نیز نوعی نادانی از بنده و اقدام به چیزی است که مکلف به آگاهی و پرسش از ویژگی‌های آن نشده است. درباره‌ی ملحق شدن سر مبارک امام حسین-صلوات اللّه و سلامه علیه-به پیکر شریف آن حضرت در روز چهلم شهادت آن حضرت-که خداوند-جلّ جلاله-او را در زمانی که اسلام واژگون و حق مغلول شده بود، به شرف فضیلت خود به سوی خود انتقال داد- باید گفت که این امر، نه با اسباب دنیوی، بلکه ظاهر این است که با قدرت الهی صورت گرفته است؛ لیکن درباره‌ی نحوه‌ی ملحق شدن سر مبارک به پیکر شریف، حدود  ۱۰  نوع روایت نقل شده است که با هم اختلاف دارند و نیز به یاد ندارم که تاکنون نام یکی از کسانی که سر مبارک را از «شام» برده و به پیکر شریف آن حضرت در حایر حسینی-علیه افضل السّلام-ملحق کرده‌اند، و هم‌چنین کیفیت حمل آن از «شام» به حایر حسینی-علی صاحبه اکمل التحیّه و الإکرام-و نیز نحوه‌ی ورود اهل حرم معظم آن حضرت و نیز کسی که ضریح و قبر مقدّس و مکرّم آن حضرت را کنده و سر مبارک را به بدن شریف ملحق کرده و این‌که آیا سر مبارک را در جای سر نسبت به بدن گذشته یا این‌که به طور کلی در جایی در کنار بدن آن حضرت در قبر شریف نهاده، را در جایی دیده باشم و یا کسی نقل کرده باشد. بنابراین، انسان در این زمینه باید به تصدیق قرآن که بر انسان واجب است، بسنده کند مبنی بر این‌که پیکر مقدس آن حضرت پس از شهادت تکمیل گردید و آن بزرگوار زنده است و در سرای نیکبختی روزی داده می‌شود؛ زیرا بیان کتاب عزیز ما را از ذکر دلیل و برهان بیش از این، بی‌نیاز می‌سازد.

«حرم امام حسین-علیه السّلام-به همراه مولایمان علی بن حسین-علیه السّلام-در روز بیستم ماه صفر به شهر «مدینه» رسیدند.»؛ ولی در کتاب‌های دیگر آمده است که آنان در روز بیستم ماه صفر به «کربلاء» رسیدند؛»

لیکن هرکدام از این دو دیدگاه بسیار بعید به نظر می‌رسند؛ زیرا «عبید اللّه بن زیاد» -لعنه اللّه-طی نامه‌ای ماجرا را به «یزید» نوشت و در رابطه با بردن اسرا به «شام» اجازه خواست و پیش از رسیدن پاسخ، اقدام به بردن آن‌ها به «شام» نکرد و این خود به  ۲۰  روز وقت یا بیشتر نیاز دارد. از این گذشته، نقل کرده‌اند: «پس از بردن آن‌ها به «شام» ، مدت یک ماه در جایی که وسیله‌ای برای حفاظت خود از گرما و سرما نداشتند، اقامت کردند.» و مقتضای این سخن آن است که افزون بر  ۴۰  روز از زمان شهادت سیّدالشّهدا-علیه السّلام- تا رسیدن آن‌ها به «عراق» یا «مدینه» گذشته باشد. البته بازگشت آن‌ها به «کربلاء» امکان دارد، لیکن نه در روز بیستم صفر؛ زیرا زمان رسیدن آن‌ها با زمان رسیدن «جابر بن عبد اللّه انصاری» هم‌زمان بوده است و رسیدن خبر شهادت آن حضرت به «جابر» و آمدن او برای زیارت-خواه «جابر» از «حجاز» آمده باشد، یا از غیر آن، مانند «کوفه» و. . . -، بیشتر از  ۴۰  روز وقت می‌طلبد.